Financiële risico's
In deze paragraaf staan de financiële risico’s centraal die gezamenlijk 80% van het totale risicoprofiel van de gemeente vertegenwoordigen.
Binnen deze groep worden de drie risico’s met het hoogste invloedspercentage nader toegelicht. Deze toelichtingen geven meer inzicht in de aard en omvang van deze risico’s.
Daarna volgt een overzichtstabel met de risico’s die gezamenlijk de top 80% van het financiële risicoprofiel vormen.
De drie financiële risico's met de grootste impact
R829 - De vraag naar en/of inzet van jeugdhulp in Zaanstad is groter dan waar in de begroting rekening mee is gehouden
Ook in Zaanstad blijft de vraag naar jeugdhulp toenemen, onder andere door maatschappelijke ontwikkelingen zoals stress in gezinnen en mentale druk op jongeren. Dit vergroot het risico op overschrijding van het beschikbare budget.
Door de openeinderegeling in de Jeugdwet en het feit dat meerdere partijen (zoals huisartsen en jeugdbeschermers) kunnen verwijzen, heeft de gemeente beperkte invloed op de instroom en kosten.
Zaanstad treft maatregelen om de jeugdhulp te verbeteren en kosten te beheersen, onder meer via een lokale bestuursopdracht en samenwerking met andere beleidsterreinen. Landelijk is de Hervormingsagenda Jeugd van kracht, waarin voor bepaalde kostenontwikkelingen de verantwoordelijkheid bij het Rijk ligt.
Voor 2026 is het financieel risico voor jeugdhulp geraamd op € 4 mln. In 2025 was de groei geraamd op € 5 mln. Dit zie je terug in het invloedspercentage, dat is gedaald van 22,2% naar 18,2%.
R1047 - Tarieven Wmo stijgen per juli 2026 en leiden tot hogere kosten
Per 1 juli 2026 gaan wij de WMO-ondersteuning opnieuw aanbesteden. Dit kan invloed hebben op de tarieven waar in de begroting rekening mee is gehouden. Hierdoor ontstaat het risico op hogere inkoopprijzen zodat het beschikbare budget voor de Wmo overschreden wordt.
Gemeenten zijn wettelijk verplicht om bij een nieuwe inkoop reële tarieven vast te stellen. De huidige tarieven zijn enkele jaren geleden vastgesteld en sindsdien alleen geïndexeerd. Deze indexatie van de afgelopen jaren heeft de ontwikkeling van de kosten voor aanbieders slechts gedeeltelijk gevolgd. Met name de stijging van de loonkosten zorgen ervoor dat de tarieven vanaf 2026 aanzienlijk hoger uitvallen.
Het financiële gevolg is dat het Wmo-budget binnen Zaanstad onder druk komt te staan. Dit brengt het risico met zich mee dat het beschikbare Wmo-budget mogelijk niet toereikend is en overschreden wordt.
Zaanstad werkt aan een actualisatie van het inkoopbeleid voor de Wmo, waarbij gestuurd wordt op kosteneffectiviteit en samenwerking met aanbieders. Daarnaast wordt onderzocht hoe voorliggende voorzieningen en preventieve inzet versterkt kunnen worden, zodat de groei van de vraag naar ondersteuning beperkt blijft. Bij de actualisatie van de risico wordt rekening gehouden met de verwachte tariefstijgingen per 2026.
R1014 - Erfpachtdossier: juridische aansprakelijkheid, omzettingsbeleid 2007
De invoering van het Omzettingsbeleid 2007 met betrekking tot erfpacht is juridisch getoetst. Hoewel het beleid inhoudelijk als rechtmatig is beoordeeld, heeft de rechter vastgesteld dat bij de bekendmaking en invoering, met name het ontbreken van een overgangsregeling, niet volgens de vereiste zorgvuldigheid is gehandeld.
Dit heeft geleid tot juridische procedures waarbij erfpachters schadeclaims hebben ingediend tegen de gemeente. Er bestaat een risico dat deze claims (deels) worden toegekend, wat kan resulteren in financiële verplichtingen en juridische kosten. Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat uitspraken in individuele zaken bredere toepassing kunnen krijgen.
Hoewel het beleid van jaren geleden is, blijft het risico actueel zolang juridische procedures lopen of nieuwe claims worden ingediend.
Overzicht belangrijkste risico's
Hieronder volgt een overzicht van de tien belangrijkste financiële risico’s van de gemeente Zaanstad. Samen vormen deze risico’s 80% van het totale financiële risicoprofiel. Dit geeft inzicht in de grootste aandachtspunten voor risicobeheersing en weerstandsvermogen
Nr. | Risico | Risico | Risico | Risicogevolg | Maatregelen | Invloed (%) | Jaarrekening 2024 | Verschuiving |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | R829 | De vraag naar en/of inzet van jeugdhulp in Zaanstad is groter dan waar in de begroting rekening mee is gehouden. | Extern - De inzet van jeugdhulp neemt nog steeds toe. Dit komt mede door maatschappelijke (en vaak landelijke) ontwikkelingen. Voorbeelden hiervan zijn de toename van stress binnen gezinnen door scheiden of doordat er meer zorgen zijn over geld(problemen) en de toename van mentale druk op jongeren, onder andere door het gebruik van sociale media. Doordat de Jeugdwet een openeinderegeling is, kunnen aanvragen voor jeugdhulp niet worden geweigerd omdat er onvoldoende budget is. Daarbij is de gemeente niet de enige verwijzer naar jeugdhulp. Onder andere huisartsen en jeugdbeschermers kunnen ook bepalen dat een inwoner hier recht op heeft. Hierdoor is het niet goed mogelijk om de inzet van jeugdhulp (financieel) te begrenzen en ontstaat het risico dat toenemende kosten voor jeugdhulp niet passen binnen de begroting. | geld - De begrote kosten voor jeugdzorg worden overschreden. | Actief - Lokaal: Aanvullend op het uitvoeren van maatregelen uit de Hervormingsagenda Jeugd, is binnen Zaanstad een bestuursopdracht Jeugd gestart . | 18,21% | Risico is | |
2 | R1047 | De tarieven die voor de inkoop van Wmo per 1 juli 2026 zijn berekend, leiden tot hogere kosten dan nu het geval. | Extern - Gemeenten zijn verplicht om bij een nieuwe inkoop van Wmo reële tarieven vast te stellen. Het huidige tarief is enkele jaren geleden bepaald en sindsdien geïndexeerd. De indexatie van de afgelopen jaren is lager geweest dan de stijging van de kosten voor aanbieders. De lonen zijn sterker gestegen en de productiviteit is afgenomen (door toename verlof). Dit leidt tot hogere tarieven. | geld - Het budget voor Wmo wordt overschreden. | In voorbereiding - De gemeente heeft relatief weinig invloed op de tarieven voor Wmo voorzieningen. Deze tarieven worden bepaald aan de hand van de kosten voor personeel dat de diensten levert, plus marktconforme opslagen voor o.a. overhead. De gemeente heeft meer invloed op het aantal inwoners dat gebruik maakt van Wmo en het aantal uren/dagdelen dat per inwoner wordt geleverd. Aan de hand van de afgegeven indicaties wordt gemonitord in hoeverre de kosten passen binnen het beschikbare budget en in hoeverre bijsturing nodig en mogelijk is. | 17,30% | Risico nieuw in top 80% | |
3 | R1014 | Het Omzettingsbeleid 2007 is inhoudelijk door de rechter rechtmatig bevonden. De bekendmaking aan de erfpachters en de totstandkoming van het Omzettingsbeleid 2007, waarbij geen overgangsregeling is gehanteerd, is onrechtmatig verklaard. | Juridisch / Wettelijk - Het Omzettingsbeleid 2007 met betrekking tot erfpacht is te plotseling, zonder overgangstermijn, ingevoerd. | geld - De gemeente wordt aansprakelijk gesteld voor mogelijk geleden schade. Dit leid tot interne en externe juridische kosten. | Actief - In afstemming met de stadsadvocaat die gespecialiseerd is in dergelijke casussen verweer voeren. | 16,08% | Rang 2 in jaarrekening 2024 | -1 |
4 | R449 | Algemeen afzet risico bij het voeren van grondexploitaties | Extern - Slechte marktomstandigheden | geld - Uitgifte van kavels vertraagt door het doorschuiven van deel projecten in de tijd. | 9,59% | Rang 3 in jaarrekening 2024 | -1 | |
5 | R982 | De ontwikkeling van het aantal uitkeringen in Zaanstad is ongunstiger dan de gemiddelde landelijke ontwikkeling of de verdeling van het buig-budget over gemeenten wijzigt, waardoor het voordeel dat zich de afgelopen jaren heeft voorgedaan op de buig zich niet langer voordoet. | Extern - (1) De ontwikkeling van het aantal uitkeringen in Zaanstad is ongunstiger dan de landelijke ontwikkeling (lastenontwikkeling). | geld - Het positieve buigsaldo dat is begroot, wordt niet gerealiseerd doordat de ontwikkeling van het aantal uitkeringsgerechtigden niet in lijn is met ontwikkeling van het Zaanse aandeel in het landelijke uitkeringenbudget (buig-budget). | Actief - Negatief:(1) De vangnetvoorziening is niet beschikbaar doordat de afgelopen drie jaar voordelen op de buig zijn gerealiseerd. (2) Het rijk stelt dat zij voldoende budget beschikbaar stelt voor uitkeringen. Doordat Zaanstad een meerjarig positief buig-saldo raamt en dus scherper begroot, is er minder budget beschikbaar voor uitkeringen., Actief - Positief: (1) Zaanstad zet de aanpak Werk of meedoen voort. Dit heeft combinatie van inzet op rechtmatigheid en doelmatigheid in zich. Hierdoor is de kans dat mensen onterecht een uitkering ontvangen kleiner én is de kans groter dat mensen die kunnen werken ook aan het werk gaan. (2) Door krappe arbeidsmarkt is sprake van lage instroom in de uitkering en kan meer aandacht worden besteed aan mensen die juist meer aandacht nodig hebben bij de begeleiding naar werk. | 8,50% | Rang 4 in jaarrekening 2024 | -1 |
6 | R814 | De gemeente Zaanstad moet op grond van de Wmo meer voorzieningen verstrekken dan dat hier budget voor beschikbaar is. | Extern - De vraag naar ondersteuning vanuit de Wmo neemt nog steeds toe. Dit komt vooral door de vergrijzing van de bevolking en doordat inwoners langer thuis blijven wonen. Hierdoor doen meer mensen een beroep op de Wmo. Daarbij is de eigen bijdrage nog steeds niet inkomensafhankelijk, waardoor vooral inwoners met hogere inkomens steeds meer gebruik maken van huishoudelijke hulp tegen het abonnementstarief. Doordat de Wmo een zogenaamde openeinderegeling is, kunnen voorzieningen niet geweigerd worden vanwege onvoldoende budget. Hierdoor ontstaat het risico dat de kosten voor Wmo-voorzieningen sterker toenemen dan het budget dat hiervoor beschikbaar is. | geld - Het budget voor Wmo wordt overschreden. | Actief - Voor de Sociale Wijkteams zijn virtuele budgetten opgesteld waarop actief wordt gestuurd door de gemeente. Maandelijks worden de budgetten gemonitord en afwijkingen worden met de wijkteams besproken., Actief - De budgetten voor Wmo-voorzieningen worden jaarlijks bijgesteld op basis van de realisatie in het voorgaande jaar, plus de verwachte groei op basis. Vanwege de financiële positieve resultaten in voorgaande jaren, is besloten om voor 2025 en verder uit te gaan van minder groei: ongeveer 2% groei in plaats van gemiddeld 4% verwachte groei o.b.v. het Wmo-voorspelmodel. | 3,24% | Rang 5 in jaarrekening 2024 | -1 |
7 | R780 | Het later sluiten van overeenkomsten met ontwikkelaars en vertraging in het vaststellen van bestemmingsplannen en verlenen van vergunningen. | Juridisch / Wettelijk - Onzekerheid m.b.t. stikstof, druk op elektriciteitsvoorzieningen en algemene economische ontwikkelingen. | geld - Kostenstijging door hogere doorlopende plankosten als gevolg van vertraging. | Actief - Volgen van landelijke ontwikkelingen. | 2,34% | Rang 8 in jaarrekening 2024 | -1 |
8 | R1034 | Veiligheidsregio Zaanstad-Waterland geen bijdrage van rijk voor Toekomstbestendige Brandweerzorg | Extern - In het verleden heeft de minister van Justitie & Veiligheid aangegeven dat aan de brandweerkorpsen extra middelen beschikbaar worden gesteld. Echter, De middelen voor deze ‘verplichte bouwsteen 1’ zijn nog niet beschikbaar gesteld. | geld - Wanneer het Rijk de beschikbaar gestelde gelden niet toekent, kan de VrZW een beroep doen op de deelnemende gemeenten om tot een sluitende begroting te komen; Maatschappelijk effect - Temporiseren van een deel van de personele bezetting van een redvoertuig bij het uitblijven van aanvullende rijksbijdrage | In voorbereiding - Door de VrZW is een lijst opgesteld van maatregelen opgesteld om het gat in de begroting te dichten | 2,10% | Rang 9 in jaarrekening 2024 | -1 |
9 | R895 | De aansprakelijkheidsstelling constructeur dekt de gemaakte meerkosten niet. | Juridisch / Wettelijk - Juridische procedure bij een partij als bouwheer en de gecontracteerde constructeur. | geld - Het bestuur legt op basis van investeringsverbod en op basis van verordening deze (constructiefout) kosten als claim bij de gemeente neer. | Actief - Met de betrokken partijen wordt besproken wat de mogelijkheden zijn en daarnaar gehandeld. | 1,84% | Rang 10 in jaarrekening 2024 | -1 |
10 | R1024 | De te ontwikkelen businesscase om collectorvelden op sportpark Hoornseveld te exploiteren als warmtebron blijkt niet haalbaar. | Product/Dienst - De gemeente heeft in verband met de planning van de sportvelden besloten een investeringskrediet beschikbaar te stellen voor Fase 1 van de aanleg van het SuperSub systeem onder het (hoofd)kunstgrasveld (1 veld) van ZVC’22 (alleen leidingen) alvorens een volledige businesscase is uitgewerkt met de vervolginvesteringen die noodzakelijk zijn om deze warmtebron te kunnen exploiteren. | geld - De businesscase blijkt onrendabel en de initiële investering in fase 1 moet worden afgeschreven. | Actief - Het systeem inclusief warmtepomp zal de gemeente samen met alle andere partners verder uitwerken in een bouwteam. | 1,69% | Rang 11 in jaarrekening 2024 | -1 |
80,9% |