Bestuurlijke hoofdlijnen

Bestuurlijke hoofdlijnen
“Ravijnjaar baart Nederlanders zorgen”. Met dit citaat openden we de Voorjaarsnota. Nu, een half jaar later, staan onverwacht snel nieuwe Kamerverkiezingen voor de deur en is voorlopig geen zicht op een passende handreiking aan de gemeenten.

Sluitend in 2026 en 2027, zorgen over de toekomst
In de voorjaarsnota is de koers uitgezet om de begroting voor de jaren 2026 en 2027 te laten sluiten. Deze begroting bestendigt die koers. Het beeld is ten opzichte van de voorjaarsnota negatief bijgesteld doordat het rijk de aanbevelingen van de commissie Van Ark over de jeugdzorg structureel niet heeft overgenomen. Wij hadden hier in de voorjaarsnota wel op gerekend.  Met name in de jaren 2028 en verder leidt dit tot grote tekorten. We maken daarin expliciet zichtbaar welk deel hiervan veroorzaakt wordt door een tekort aan compensatie voor de jeugdzorgkosten. Dit is relevant omdat de commissie Van Ark in 2027 opnieuw gaat kijken naar de mate waarin gemeenten wel of niet voldoende gecompenseerd worden voor deze taak.
 
Vanuit deze ontwikkeling en een aantal andere autonome bijstellingen op de begroting, ontstond een situatie waarbij we een aanvullend tekort van in totaal €3,3 mln. in 2027 moeten corrigeren. Daarnaast spelen er meerdere incidentele knelpunten op de begroting die om een oplossing vragen. Dat wordt mede veroorzaakt doordat voor een aantal activiteiten de incidentele externe dekking afloopt. Het college lost dit op door gebruik te maken van incidentele middelen die vrijkomen omdat het Rijk uiteindelijk wel is overgegaan tot incidentele compensatie van de jeugdzorgkosten uit 2023 en 2024. Wij voeren daarmee geen nieuwe drastische bezuinigingsmaatregelen door. Ook is gekozen om de algemene lasten van onze inwoners niet te verhogen om de begroting sluitend te maken. Gezien de onzekerheid over de financiële situatie op de langere termijn vinden wij het op dit moment niet wenselijk om de ingrijpende maatregelen te nemen die de tekorten ná 2027 opvangen. Dit zou zúlke grote consequenties voor onze inwoners en bedrijven hebben, dat we het onverantwoord vinden nu zo diep in te grijpen in voorzieningen en dienstverlening of in het huishoudboekje van onze inwoners.
Zoals ook in de voorjaarsnota al is verwoord, maakt ons college zich blijvend grote zorgen over de financiële positie van de gemeente(n) in algemene zin en de effecten daarvan op de samenleving. Vanaf het moment dat enkele jaren geleden het ravijnjaar en de tekorten in de jeugdzorg in beeld kwamen, is stevig gelobbyd op deze onderwerpen. We hebben ons hier op veel plekken en in onze netwerken actief over uitgesproken, zoals wij maximaal gebruik hebben gemaakt van onze posities in commissies van de VNG en G40, vooral rond Jeugd en Financiën. Ook in de Tweede Kamer is Zaanstad spreekbuis geweest namens de decentrale overheden. De gesprekken met het Rijk hierover verlopen nog steeds moeizaam. Helaas tekent zich bij onze collega-gemeenten nu geen meerderheid af voor een gang naar de rechter om eerlijke afspraken af te dwingen, zoals wij voorstelden. En dat terwijl de rijksmaatregelen slechts enig soelaas bieden... We blijven ons daarom inzetten voor een betere balans tussen ‘taken en knaken’ en is wat ons betreft het laatste woord nog niet gesproken over de financiële verhoudingen tussen de decentrale overheden en het Rijk. Wij zullen dit te gelegener tijd in onze netwerken aan de orde stellen en agenderen.
 
Gemaakte Slagen
Naast deze belangrijke externe inzet om de koers te kunnen houden, kunnen we ook terugkijken in eigen huis en daar zijn wel degelijk mooie stappen gezet. We hebben een groot deel van onze ambities uit het coalitieakkoord (‘slagen maken’) kunnen realiseren:

We hebben landelijk opvallende woningaantallen gerealiseerd, waarbij ook is geïnvesteerd in de kwaliteit van groene en gezonde openbare ruimte. Een aantal grote projecten is volop in uitvoering om de bereikbaarheid van onze stad aanzienlijk te verbeteren (zoals de Thorbeckeweg; de Zaanbrug is zelfs al opgeleverd). We hebben goede stappen gezet in de armoedebestrijding in combinatie met verduurzaming, de verbetering van de veiligheid op straat en in de aanpak van ondermijning. Het bevorderen van kansengelijkheid vergt een lange adem. We zijn trots dat we ook langjarig inzet op dit thema hebben en samenwerken met de partners in de stad zoals kinderopvang en het onderwijs. Ook de grote zichtbaarheid van bijvoorbeeld de Zaanpride is een belangrijke steun in de rug voor de community. We hebben een aantal mooie stappen gezet. Zo is de samenwerking tussen jeugd en onderwijs vastgelegd in de jeugdeducatieagenda, is het aantal mensen met een uitkering gedaald, leven er minder kinderen in armoede, hebben we nu gezondheidscoaches en vergroenen we de schoolpleinen. Deze resultaten dragen bij aan het vergroten van kansen voor iedereen. De lobby rond Jeugd is nog niet afgerond, maar mede door onze inzet zijn de kosten met terugwerkende kracht deels gecompenseerd. Rond Leefbaarheid en Veiligheid heeft onze inzet zich uitbetaald in een groot aantal langlopende afspraken met Rijk en partners in de stad. Belangrijk is dat we door onze inzet voor de komende bestuursperioden enkele honderden miljoenen aan investeringen in gebiedsontwikkeling, maatschappelijke voorzieningen en de openbare ruimte beschikbaar hebben gekregen. We noemen ook graag het realiseren van de langgekoesterde wens rond Steunpunt Noord.
 

De beheersing van de gemeentelijke lasten voor al onze inwoners zien wij als een succes.
We hebben slagen gemaakt in het goed werkgeverschap. Het college ziet dat de organisatie er beter voor staat dan enkele jaren geleden. Wij zijn daar als college trots op en geven graag de complimenten aan directie en medewerkers.

Een nieuw bestuur heeft al met al een relatief goede uitgangspositie, ondanks de grote opgave rond structurele financiering.
Nog een laatste afsluitend woord: Zoals gesteld nemen we in dit laatste jaar van onze bestuursperiode de verantwoordelijkheid voor het zo gezond mogelijk achterlaten van de gemeentefinanciën. De openstaande rekening voor 2028 en de jaren daarna biedt ook aanknopingspunten voor verdere gesprekken met het Rijk. We blijven vechten voor een eerlijke vergoeding voor onze gemeentelijke taken. De Kamerverkiezingen én de gemeenteraadsverkiezingen bieden de gemeente naast nieuwe uitdagingen, wellicht ook aanknopingspunten voor een werkbare situatie voor de lange termijn.