Product 4.1 Preventie, sporten en bewegen
We weten dat Zaanstad kampt met grote gezondheidsverschillen. Armoede is hiervan een van de meest genoemde oorzaken. We verkleinen die verschillen door een focus op preventie en het bevorderen van gezondheid van onze jeugd. We zetten in op gezondheidsbevordering en beweegstimulering voor inwoners die dat het meeste nodig hebben. We werken samen met partners zoals de GGD in programma’s als het Pact Poelenburg/Peldersveld (Zaandam Oost), op scholen in kwetsbare wijken en voor groepen jongeren die speciale aandacht verdienen (vanwege emotionele, sociale of lichamelijke uitdagingen). Met een gezonde omgeving, het stimuleren van gezonde leefstijl en het geven van het goede voorbeeld willen we de gezondheid van de stad en dorpen vergroten. We zien gezondheid in het licht van het brede welzijn van onze inwoners. Het is een combinatie van lichaam en geest en een samenspel tussen de fysieke omgeving en een passend activiteitenaanbod. Beweging heeft een positieve invloed op fysieke en mentale gezondheidsaspecten. Vooral als het gaat om bewegen bij de sportverenigingen en in de (groene) buitenruimte, individueel en met anderen. Daarom werken we aan voldoende sportvoorzieningen en een efficiënte, duurzame en functioneel ingerichte openbare ruimte. Maar ook aan een veilige sportomgeving met voldoende aandacht voor kansengelijkheid. Gezond worden en blijven doe je niet alleen. We zetten in op een betere samenwerking tussen het medisch en het sociaal domein en de informele zorg. Zaankanters zelf, de gemeente en andere partners hebben daarin een rol. Inwoners hebben er baat bij dat de partners zowel op regionaal en stedelijk als op buurtniveau effectief met elkaar samenwerken. Om zo gezamenlijk te ontdekken wat het beste werkt ten goede van het dagelijks leven van inwoners. |
|---|
Indicatoren
Naam | Realisatie 2021 | Realisatie 2022 | Realisatie 2023 | Realisatie 2024 | Begroting 2026 | Streef- | Bron |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
% Inwoners dat de eigen gezondheid als goed/ zeer goed/ uitstekend ervaart | 84% | 81% | 82% | 82% | 84% | 86% | Zaanpeiling |
% Kinderen 3,9 jaar met overgewicht | 13% | 11% | 13% | 13% | 11% | 11% | JGZ |
% Inwoners dat voldoet aan beweegnorm | nb | 64% | 62% | 63% | 67% | 67% | Zaanpeiling |
Toelichting
Percentage inwoners dat de eigen gezondheid als goed/ zeer goed/ uitstekend ervaart
Ervaren gezondheid, ook wel subjectieve gezondheid of gezondheidsbeleving genoemd, weerspiegelt het oordeel over de eigen gezondheid. Ervaren gezondheid is een samenvattende gezondheidsmaat van alle relevante gezondheidsaspecten voor de persoon in kwestie.
De vraag ‘hoe ervaart u uw gezondheid?’ is breed te interpreteren. Een antwoord hierop kan bijvoorbeeld duiden op een waardering op lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven, meedoen en/of dagelijks functioneren. De indicator gaat uit van een gemiddelde; de ervaren gezondheid was bij de laatste meting in Assendelft Noord het hoogst (82,9%) en in Peldersveld-Hoornseveld het laagst (68,9%).
De daling van 84% in 2021 naar 81% in 2022 is te relateren aan de coronacrisis. De totstandkoming van een hogere streefwaarde de komende jaren is ambitieus, omdat we inzetten op inwoners die hun ervaren gezondheid relatief laag ervaren. Corona zorgde onder meer voor grotere aandacht voor (mentale) gezondheid en de waarde van sporten en bewegen. We gingen ervan uit dat die aandacht het mogelijk zou maken om binnen vier jaar weer op het niveau van voor corona te komen. De werkelijkheid bleek weerbarstiger. Oorlog in Europa, het tekort aan geschikte woonruimte, de vergrijzing, maatschappelijke onzekerheden in het algemeen, het gebruik van social media heeft allemaal invloed op onze gezondheid. We stellen de streefwaarde bij naar een meer realistisch niveau.
Met een integrale aanpak van met name de factoren armoede, stress en eenzaamheid, verwachten we de stijgende trend wel door te kunnen zetten.
Percentage kinderen 3,9 jaar met overgewicht
In principe is het beleid gericht op verbeteren van dit percentage, maar overgewicht heeft heel veel oorzaken, ook die buiten onze invloed liggen. Daarom is gekozen voor een gelijkblijvend percentage in 2026. Landelijk is in de totale groep kinderen en jongeren van 4 tot en met 17 jaar is geen stijgende of dalende trend in overgewicht te zien tussen 1990 en 2023. Voor de afzonderlijke leeftijdsgroepen is dat anders. Tussen 1990 en 2023 laat de groep 4- tot en met 11-jarigen een daling zien in overgewicht, terwijl er bij de 12- tot en met 17-jarigen juist een stijging te zien is (Overgewicht | Jongeren | Volksgezondheid en Zorg). Landelijke cijfers voor de groep 3 jaar en 9 maanden zijn niet beschikbaar.
Percentage inwoners dat voldoet aan beweegnorm
In 2040 is de landelijke doelstelling dat 75% van alle volwassen inwoners voldoet aan de beweegnorm. Daarom is de prognose zo geformuleerd om hier langzaam naar toe te bouwen in Zaanstad.
Speerpunten 2026
Zaans Preventie Model gezondheid-breed inzetten
In 2026 zitten we in de eerste volledige cyclus van het Zaans Preventie Model. Begin 2026 worden de resultaten van de gezondheidsmonitor jeugd bekend. Aan de hand van die cijfers en met verhalende inbreng van jongeren, ouders, professionals en andere partners, waaronder jongerenwerkers, gaan we in zogenoemde dialoogsessies speerpunten bepalen voor de wijkgerichte aanpak. Mentale gezondheid vraagt daarin bijzondere aandacht. Die speerpunten worden daarna, weer door alle betrokkenen samen, in werkgroepen uitgewerkt. Iedereen heeft daarbij een eigen inbreng.
Eind 2026 vindt een landelijke monitor uitvraag plaats.
Jongerenwerk
Belangrijke partners en uitvoerders in het Zaans Preventie Model zijn de jongerenwerkers. Met de aanbieders van het jongerenwerk, de sociale wijkteams, onderzoeken we hoe ze die centrale rol het beste kunnen inzetten binnen hun beperkte capaciteit. Dat is in 2026 onderdeel van een bredere aanpak om te komen tot meer focus in het jongerenwerk, meer expertise op onderdelen als online jongerenwerk en aanpak van bijzondere groepen en betere samenhang tussen preventieve en repressieve inzet. Vooruitlopend op de nieuwe opdracht voor het ‘werken in de wijk’ organiseren we daartoe inspiratiebijeenkomsten, een leer- en ontwikkeltraject en meer sturing op jongerenwerk in onze overleggen met het sociaal wijkteam.
Gala en Ketenaanpakken
Na 2026 stopt de rijksfinanciering voor delen van het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA), zoals overgewicht, eenzaamheid en mentale gezondheid. We onderzoeken hoe we dit lokaal kunnen opvangen, met focus en prioritering via het Zaans preventiemodel. Voor onderdelen als valpreventie, JOGG, mantelzorg en kansrijke start blijft beperkt budget beschikbaar, ondanks een korting van 10%. In 2026 zorgen we dat deze aanpakken stevig zijn ingebed, zodat ze vanaf 2027 structureel kunnen doorgaan. Dit vraagt om sterke wijkgerichte samenwerking tussen medische professionals, wijkteams, GGD en Sportbedrijf.
Pact Zaandam Oost – opgave gezondheid
We zetten ons in om ons aandeel als gemeente te leveren in de uitvoering van het uitvoeringsplan gezondheid van het Pact. Verhogen van de vaccinatiegraad heeft daarbij bijzondere aandacht vanuit onze samenwerking met en opdrachtgeverschap voor de GGD.
Verbreding focus JOGG
JOGG, ons gezamenlijke programma met de GGD met oorspronkelijk vooral aandacht voor een ‘gezond gewicht’ bij kinderen, heeft zich de laatste tijd meer ontwikkeld naar een ‘positieve gezondheidsbevorderaar’ voor kinderen. We zien dat de stevige netwerken en aanpakken die JOGG kenmerken ook ingezet kunnen worden bij bijvoorbeeld het bevorderen van mentale gezondheid bij kinderen. Of voor aandacht voor andere gezondheidsbeïnvloedende factoren in een gezin, zoals bestaanszekerheid. In 2026 gaan we daar nog meer gebruik van maken. Dat sluit ook aan bij ons Zaans preventiemodel.
Groentecoalitie
In 2024 en 2025 hebben de eerste gesprekken plaatsgevonden met het doel een groentecoalitie op te richten. Hierin nemen naast de gemeente ook maatschappelijk betrokken ondernemers plaats. In 2026 geven we uitvoering aan de aanbevelingen uit de in 2025 uitgevoerde inventarisatie. Deze inventarisatie geeft de kans van slagen weer van het inzetten van een gecombineerd integraal programma van gezonde lunches, voedseleducatie en beweegaanbod op scholen. De verwachting is dat de opgaven economie, gezondheid, kansengelijkheid en duurzaamheid hierbij nauw aan elkaar verbonden kunnen worden.
Sport en bewegen
We stellen een nieuwe uitvoeringsagenda sport op en kijken daarbij terug op wat in de huidige (bestuurs)periode is gerealiseerd. In 2026 voeren we grote projecten uit zoals de nieuwbouw van zwembad De Slag en verbetering van sportpark Hoornseveld. We monitoren het nieuwe beheermodel voor buitensport samen met verenigingen. We verduurzamen sportaccommodaties en benutten kansen zoals energieopwekking en waterberging. De focus ligt op jongeren voor wie sport niet vanzelfsprekend is. Via het Lokaal Sportakkoord en initiatieven als de Dynamische Schooldag verbinden we sportaanbieders en maatschappelijke partners. In Zaandam-Oost stemmen we sport en bewegen af op de behoefte van bewoners en koppelen dit aan de wijkontwikkeling binnen de visie Fijn Wonen.
Beïnvloedbaarheid van de kosten
Beïnvloedbaar
Dit betreft kosten in het kader van slim investeren (€ 0,7 mln) en kosten voor sportbeleid en buitensport (€ 0,1 mln).
Beperkt beïnvloedbaar
Dit betreft de bijdrage aan de gemeenschappelijke regeling Zaanstreek Waterland (€ 9,4 mln), Gala middelen (€1,2 mln), kosten voor buitensport (€ 2,0 mln), bijdrage voetbal (€ 1,0 mln) en kosten voor sportpark Kalverhoek (€ 0,1 mln)
Niet beïnvloedbaar
Dit betreft rente en afschrijving (€ 2,2 mln)
Op middellange termijn beïnvloedbaar
Dit betreft kosten voor exploitatie van het sportbedrijf (€ 7,4 mln), kosten voor sportbeleid (€ 0,7 mln), personeelskosten (€ 2,0 mln), subsidies voor sportaccomodaties (€ 0,1 mln) en huurkosten voor AZ (€ 0,1 mln).