Product 1.1 Onderwijs
Onderwijs is bij uitstek een middel om kansengelijkheid te bevorderen. Elk kind heeft recht op goed en passend onderwijs, zodat ieder kind zich kan ontwikkelen. Dat is in de praktijk nog geen vanzelfsprekendheid. Het tekort aan vakbekwame leerkrachten en medewerkers in de kinderopvang heeft veel impact, vooral in de kwetsbare wijken, en vergroot de werkdruk voor die professionals die elke dag in deze wijken werken. Het Onderwijsachterstandenbeleid (OAB) is een belangrijk instrument om kansenongelijkheid bij kinderen tot 12 jaar tegen te gaan. Gemeenten hebben de wettelijke verantwoordelijkheid om alle jonge kinderen met een risico op een (taal)achterstand voorschool te bieden. We zetten de rijksmiddelen in waar die het hardst nodig zijn. We maken onderscheid tussen wijken waar veel kinderen te maken hebben met risico op onderwijsachterstand, de zogenaamde ‘A-locaties’, en locaties waar dat aandeel kinderen minder groot is (B-locaties) of vrijwel afwezig (C-locaties). Aandacht voor een goede taalontwikkeling bij (jonge) kinderen is een blijvend speerpunt. Ouders zijn daarbij onmisbaar. Het is belangrijk dat ouders en professionals weten hoe zij kunnen handelen en samenwerken. Met de OAB-middelen investeren we zowel in het hele jonge kind (-9 maanden tot 2,5 jaar), als in de voorschoolse educatie op de peuterspelenlocaties (2,5 - 4 jaar) en de vroegschoolse educatie in het basisonderwijs. Op de A-locaties zorgen brugfunctionarissen voor een stevige samenwerking tussen ouders en school. Het tijdelijke Nationaal Programma Onderwijsmiddelen (NPO) is bedoeld om de door corona opgelopen achterstanden in te lopen. We zetten in op interventies die aanvullend zijn op de keuzes van de onderwijssector zelf én op andere rijksmiddelen voor jeugd in verband met corona. Dit loopt af in midden 2025. Prioriteit ligt op het vergroten van kansengelijkheid en op het versterken van de veerkracht van jongeren. Het lerarentekort is een probleem in heel Zaanstad en daarbuiten. Aantrekkelijke schoolgebouwen, ruimte om te focussen op onderwijs en beschikbare woningen in de buurt zijn factoren die het lerarenvak aantrekkelijker maken. Samen met de schoolbesturen verkennen we hoe we het tekort het hoofd kunnen bieden, ieder vanuit eigen rol en verantwoordelijkheden. Onze leerlingen verdienen aantrekkelijke, duurzame en veilige schoolgebouwen met groene schoolpleinen. Er is een begin gemaakt met de projecten om onderwijsgebouwen te vervangen en daar waar noodzakelijk uit te breiden. Daarbij gaan wij in kwetsbare wijken, zoals Zaandam Oost, een stapje verder. We gebruiken de mogelijkheid om een schoolgebouw eerder te vernieuwen als dit de kansengelijkheid in een wijk sterk bevordert. Doelstelling is dat 86% van alle onderwijsgebouwen in 2040 energieneutraal is. Deze ambitie is vastgelegd in het Integraal Huisvestingsplan voor het Primair en het Voortgezet Onderwijs. Al deze plannen en keuzes maken we samen met onderwijsbesturen en kinderopvangorganisaties en stellen we in de gezamenlijke Onderwijsagenda vast. |
|---|
Indicatoren
Naam | Realisatie 2021 | Realisatie 2022 | Realisatie 2023 | Realisatie 2024 | Begroting 2026 | Streef- | Bron |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Het percentage doelgroepkinderen dat deelneemt aan voorschoolse educatie en reguliere opvang | 76,6% | 79,2% | 78,7% | 83,6% | 85% | 90% | VVE-monitor |
Het percentage kinderen dat bij de eindtoets het streefniveau voor taal haalt (2F) | 54% | 57% | 59% | 49% | 59% | 60% | Onderwijs in Cijfers Zaanstreek / DUO |
Aantal doelgroepleerlingen dat we bereiken met naschoolse activiteiten | VL: 1661 + OSC: 4110 | VL: 1705 + OSC: 4100 | VL: 1705 + OSC: 4125 | VL: 1705 + OSC: 4100 | VL: 3530 | VL: 1661 + OSC: 4110 | Onderwijs, DUO en monitor door coördinator Impuls OSC |
Toelichting
Percentage doelgroepkinderen dat deelneemt aan voorschoolse educatie en opvang
- Om onderwijsachterstanden vroegtijdig te voorkomen, is het belangrijk dat kinderen met een vve-indicatie deelnemen aan peuteropvang met voorschoolse educatie. Deze indicator toont welk deel van de doelgroep wordt bereikt. Een hoog bereik is cruciaal om taalachterstanden te verkleinen en ontwikkelkansen te vergroten.
- In 2024 is het bereik sterk toegenomen. Voor 2026 is 85% een realistische waarde.
Percentage kinderen dat het streefniveau bij de eindtoets behaalt
- Deze indicator toont hoeveel leerlingen het hogere taalniveau (2F) halen bij de eindtoets. Per school ligt het streefpercentage tussen 30% en 67%, afhankelijk van de schoolweging.
- Het doel is dat 60% van de leerlingen dit niveau bereikt, iets boven het landelijk gemiddelde van 57%.
- Het behalen van dit niveau vraagt om samenwerking tussen gemeente (via VVE) en schoolbesturen.
Aantal doelgroepkinderen bereikt met naschoolse activiteiten
- Via de stedelijke impulsregeling Onderwijs, Sport en Cultuur (OSC) en Verlengde Leertijd in Zaandam-Oost bieden we naschoolse activiteiten aan op het gebied van talentontwikkeling, sport en cultuur. Dit bevordert kansengelijkheid voor kinderen voor wie dit niet vanzelfsprekend is.
- De indicator omvat het aantal bereikte leerlingen via OSC en Verlengde Leertijd (VL).
Sinds de aanpassingen aan OSC in 2021 (o.a. gratis deelname, eenvoudiger aanmelding, focus op A- en B-scholen) is het bereik sterk toegenomen.
- Vanaf januari 2026 hebben alle A-locaties in Zaandam-Oost VL. Het maximale bereik is dan behaald; verdere groei zit in uitbreiding van uren, gefinancierd via Spuk Kansrijke Wijk. De aanvraag voor 2025–2028 is in voorbereiding.
Speerpunten 2026
Onderwijshuisvesting:
Voor 2026 lopen de projecten, zoals te lezen in het Integraal Huisvestings Plan (IHP). In Poelenburg en Peldersveld hebben we al een versnelling in gang gezet om schoolgebouwen eerder te vervangen op deze locatie in de stad, waar we winst kunnen boeken vanuit kansengelijkheid. Met de gelden van de woontop kunnen we dit verder versnellen, zodat huidige locaties voor onderwijs eerder vrijkomen voor woningbouw. Daarnaast zoeken we naar mogelijkheden van integraal en gecombineerd ruimtegebruik zoals parkeren, wonen en maatschappelijke voorzieningen. We plannen de opstelling en besluitvorming over IKC realisatie- en verhuurbeleid.
Een goede start met taal
Hoewel het bereik boven het landelijk gemiddelde ligt, blijft het achter bij onze ambitie van 90%.
We ontwikkelen een rekentool om ouders beter te informeren over kosten. Omdat aanmelding voor ouders vaak lastig is door taalbarrières en zij het nut niet altijd inzien van VVE, verkennen we de inzet van een peuterconsulent. Ook vertalen we de informatiefolder, te beginnen met Bulgaars en later mogelijk andere talen.
Passende en inclusieve VVE en kinderopvang
In 2026 zetten we de ingezette interventies voort die gericht op het voorkomen van uitval en het bevorderen van doorstroom naar regulier onderwijs. Met pilots zoals de inzet van extra pedagogische professionals, kleinere vve groepen en samenwerking met Alert4you en de Prinsenstichting bouwen we verder aan een sterke pedagogische basis. De aanpak versterkt het voorveld en draagt bij aan een inclusieve leeromgeving. Het uiteindelijke doel is het verminderen van druk op specialistische jeugdhulp en het vergroten van het aantal kinderen dat succesvol deelneemt aan regulier onderwijs. De interventies lopen tot eind 2026 en worden tussentijds gemonitord en geëvalueerd op effectiviteit en opbrengst.
Kwaliteitsverbetering VVE Zaandam-Oost
In 2026 zetten we het verbetertraject VVE voort met kinderopvang, scholen, gemeente en Pact Zaandam-Oost. Na de nulmeting in 2025 starten we met een gedifferentieerd professionaliseringsplan voor alle voor- en vroegschoolse locaties, betrokken bestuurders en aanbieders binnen de gemeente.
Effectiviteit OAB-beleid en borging financiering
Het OAB-beleid 2024–2028 is halverwege. We voeren een tussenevaluatie uit om de effectiviteit van interventies en de samenhang met investeringen in o.a. Pact Zaandam-Oost en andere wijken te beoordelen. Monitoring, o.a. via de Peutermonitor, is hierbij essentieel. Dit is ook van belang met het oog op de mogelijke overgang van Spuk OAB naar een Bijzondere Fondsuitkering (BFU). We willen blijven investeren in bewezen effectieve interventies en dit goed kunnen onderbouwen.
Uitbreiding en effectonderzoek Verlengde Leertijd
Vanaf schooljaar 2026–2027 bieden alle A-locaties in Zaandam-Oost Verlengde Leertijd aan: negen scholen 5 uur, drie scholen 7,5 uur per week. Om uitbreiding mogelijk te maken, wordt samenwerking met kinderopvang en BSO onderzocht, geïnspireerd door voorbeelden uit o.a. Leeuwarden, Tilburg en Rotterdam. Daarnaast loopt een effectonderzoek om het programma verder te verbeteren.
Schoolaanwezigheid, leerplicht en Doorstroompunt
In de Zaanse Aanpak Schoolaanwezigheid stemmen samenwerkingsverbanden, jeugdteams, GGD en gemeenten hun inzet beter af om schoolaanwezigheid te bevorderen en thuiszitters te voorkomen.
De gemeente begeleidt jongeren om voortijdige schooluitval te voorkomen en helpt uitvallers terug naar school, werk of een passend vervolg. Per 1 januari 2026 treedt naar verwachting de wet ‘Van school naar duurzaam werk’ in werking, samen met het nieuwe regionaal programma waar het regionaal plan voortijdig schoolverlaten (VSV) en regionale aanpak jeugdwerkloosheid geïntegreerd worden. Deze wet versterkt de rol van scholen, gemeenten en doorstroompunten in de begeleiding van jongeren tot 27 jaar bij schooluitval, terug naar school of naar een passende plek op de arbeidsmarkt. Bij de inwerkingtreding van de wet en het regionaal programma wordt ook duidelijk welk budget gemeenten hiervoor ontvangen.
Onderwijs Jeugd Agenda
In de Zaanstreek werken onderwijs, jeugdteams, jeugdgezondheidszorg en gemeenten samen om te voorkomen dat kinderen thuiszitten, in jeugdhulp belanden of naar gespecialiseerd onderwijs gaan. Doel is passend onderwijs en ondersteuning voor elk kind, waarmee we kansengelijkheid, inclusiviteit en gelijke kansen bevorderen. Bij de Onderwijs Jeugd Agenda hoort een Uitvoeringsplan waarin de acties voor de komende periode zijn omschreven. Het gaat hierbij om het organiseren van een dekkend aanbod aan onderwijsvoorzieningen, het bevorderen van schoolaanwezigheid en het voorkomen dat leerlingen niet naar school gaan, een aanbod van onderwijs voor alle kinderen die -tijdelijk- niet naar school gaan, een beschrijving van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de verschillende ondersteuningsprofessionals in het onderwijs, het realiseren van doorgaande ondersteuningsroutes en soepele overgangen voor kinderen met extra ondersteuningsbehoeftes.
Beïnvloedbaarheid van de kosten
Beïnvloedbaar
De beïnvloedbare kosten betreffen kosten voor lokaal onderwijsbeleid (€ 0,1 mln) en een IHP haalbaarheidsonderszoek (€ 0,1 mln)
Beperkt beïnvloedbaar
Dit betreft kosten voor de onderwijshuisvesting (€ 5,8 mln), leerlingenvervoer (€ 5,0 mln), impulsgelden sportbedrijf (€ 0,4 mln) en schadeherstel (€ 0,1 mln).
Niet beïnvloedbaar
Hieronder vallen de kapitaallasten voor onderwijshuisvesting (€ 9,2 mln), onderwijs achterstand beleid (€ 8,0 mln), voorkomen schooluitval (€0,5 mln), regiodeal vergroten kansen jeugd (€ 0,3 mln), de regiodeal vergroting kansen voor jeugd (€ 0,6 mln), combinatiefuntie impulsgelden sportbedrijf (€ 0,1 mln), inzet combinatiefunctie Poelenburg verlengde leertijd (€ 0,4 mln) en Kansrijke wijken school en omgeving (€5,7 mln).
Op middellange termijn beïnvloedbaar
Dit betreft met name personeelskosten (€ 4,0 mln), schoolmaatschappelijk werk (€ 0,4 mln) en kosten voor inzet combinatiefuncties (€ 0,1 mln) en de peuterspeelzalen (€ 0,3 mln).